گیاهان دارویی

گیاهان دارویی شگفتی سازان نسبتا نوظهور اقتصاد در عرصه کشاورزی هستند که به دلیل میل به مصرف گیاهان دارویی به ویژه گیاهانی بر پایه رژیمهای لاغری و چاقی، کاهش و افزایش در امیال مختلف انسانی مانند امیال جنسی، رفع افسردگی، افزایش انرژی و گیاهان دارویی موثر بر سلامت و زیبایی پوست و مو در جوامع مختلف در حال افزایش است و روز به روز بر قیمت آنها افزوده میشود. همچنین عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای شیمیایی تمایل مردم را به استفاده از گیاهان دارویی افزایش داده است. بنابراین آینده شغلی کاشت و پرورش گیاهان دارویی چشم انداز روشنی خواهد داشت. میزان تجارت جهانی گیاهان دارویی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است و پیش بینی‌های بانک جهانی از ۵۰ برابر شدن آن تا ۳۰ سال آینده (سال ۲۰۵۰) حکایت دارد.

 حجم عمده‌ای از سطح زیر کشت گیاهان دارویی در کشور به محصولات معروفی، چون زعفران و گل محمدی اختصاص دارد و متاسفانه بسیاری از گیاهان دیگر، مورد غفلت تولیدکنندگان و کشاورزان هستند و نکته ی مهم تری که توجه بیشتری میطلبد اینست که اقلیم ایران یکی از مناسب‌ترین اقلیم‌ها برای پرورش گیاهان دارویی است! با این که پرورش و فرآوری گیاهان دارویی در ایران فرآیندی شناخته شده است اما آن چنان که باید و شاید از این ظرفیت استفاده نمی‌شود؛ گیاهان دارویی به اشکال مختلف قابلیت فرآوری و عرضه به بازار را دارند و منفعت چشمگیری هم به تولیدکننده و فراوری کنندگانش هدیه میدهد. 

بازار گیاهان دارویی صرفا مختص بازارهای داخلی نبوده و در کل جهان برای گیاهان دارویی ایران متقاضی وجود دارد، و همانطور که پیش تر نیز گفته شد این تقاضا رو به افزایش است. گیاهان دارویی گونه‌ها و مصارف مختلفی دارند، از این گیاهان نه تنها برای درمان بیماری‌ها بلکه در صنایع کنسروسازی، نوشابه سازی، ‌عطر سازی و غذایی نیز استفاده می‌شود.

این گیاهان به طور معمول در طبیعت یافت می‌شوند که حتی می‌توان بدون داشتن مزرعه، با شناسایی مناطق مختلف و گیاهان، با برداشت آن‌ها اقدام به فروش مستقیم و یا فرآوری آن‌ها نمود اما این روش برای شروع کار و ایجاد بازار فروش با سرمایه کم مناسب است چراکه برداشت از گیاهان خودرو و وحشی،  محدودیت‌های خاص خود را دارد و   بر همین مبنا، امروزه بسیاری از گیاهان دارویی را به صورت هدفمند در مزارع پرورش می‌دهند. 

از ویژگی‌های جالب این گیاهان می توان به نیاز کم آب، توانایی رشد در بسیاری از خاک‌ها و حتی امکان پرورش در آپارتمان را نام برد.
هزینه اولیه برای کاشت انواع گیاهان دارویی، متفاوت است. برای ورود به عرصه کشت و تولید گیاهان دارویی، می‌توان از گیاهان کم هزینه شروع کرد و به مرور با اضافه شدن سرمایه اولیه تان، پرورش گیاهان پر هزینه را به انجام رساند. شروع این کسب و کار با نیروی کار کم امکان پذیر است که به مرور با توسعه کار خود نیاز به کارگران بیشتر و بعضا تخصص بالاتر خواهید داشت.

اولین قدم بسیار مهم قبل از هر کاری!

نه تنها در کار کشاورزی بلکه در هر کار تولیدی دیگری قبل ازینکه اقدام به هرکاری کنید، بازار فروش محصول مورد نظرتان را بررسی کنید! قبل از تولید حتما به صورت عملی نه صرفا یکی، بلکه حداقل 10 خریدار برای محصول مورد نظر پیدا کنید، مقداری از محصول را از یک تولید کننده بخرید و ببرید به خریدارها بفروشید، لازم نیست در این مرحله سودی برای خود در نظر بگیرید چراکه سود اصلی شما در شناخت واقعی از بازار فروش است و میتوانید کاملا متوجه بشوید که نحوه فروش و تسویه حساب و پارامترهای مهم درمورد محصول مدنظرتان چیست.

پس صرفا با این حرف های معمول که فلان محصول الان مشتریان زیادی دارد اقدام به کار تولیدی نکنید و بدانید خیلی ها بر اساس همین حرف ها و اطلاع نداشتن از واقعیت بازار پا به عرصه تولید گذاشته و در زمان فروش محصول با ضررهای هنگفتی مواجه شده اند.

و اما گیاهان دارویی، در حوزه کشاورزی، اگر شما پسته یا زعفران یا گندم بکارید، مشکل خاصی برای فروش آن نخواهید داشت چرا که تعداد زیادی تاجر و واسطه گر در این حوزه‌ها فعال اند. اما در حوزه گیاهان دارویی، فعالان بازار، گلایه‌های بسیاری از مشکلات فروش، نوسانات قیمت و دسترسی سخت به بازار دارند؛ مخصوصا با توجه به مشکلات و هزینه‌های انبارداری برخی گیاهان دارویی، لازم است شما بازاریابی فعالی داشته باشید تا بتوانید محصول را بدون زیان به فروش برسانید. در این زمینه آن چه مهم است این که در طرح کسب و کار خود، عوامل مختلفی، مثل فروش محصول خشک، تهیه عرقیات یا تهیه اسانس را در حالت‌های مختلف در نظر بگیرید.

با چند کارگاه تهیه اسانس و عرقیات در ارتباط باشید تا محصول شما را بخرند یا حداقل به صورت حق العمل کاری، محصول شما را تبدیل به اسانس کنند. در این حالت انبارداری،  کم هزینه‌تر و فروش هم راحت‌تر خواهد بود. علاوه بر کارگاه‌های اسانس گیری، با مجموعه‌ای از عطاری‌ها و مراکز طب سنتی هم در ارتباط باشید تا بتوانید محصولات را راحت‌تر بفروشید.

کدام گیاهان خریداران بیشتری دارند؟

کاشت گیاهان دارویی گران قیمت میتواند علاوه بر سودآوری برای کشاورزان نیاز به این محصول را در جامعه تامین نماید. مهمترین گیاهان دارویی گران قیمت در حال حاضر بابونه، بادرنجبویه، به لیمو، مریم گلی و آویشن میباشند.

 فهرست گیاهان دارویی قابل کشت در ایران بسیار مفصل است و می‌توان به فهرست پنج گانه فوق، ده‌ها مورد دیگر را هم افزود. اما این بدان معنا نیست که شما انتخاب‌های متعددی برای کارآفرینی دارید بلکه وقتی به محدودیت‌های اکولوژیکی مثل ویژگی‌های خاک، نیاز به آب، وضعیت تابش و... توجه می‌کنید، ممکن است محصولات زیادی با شرایط منطقه شما منطبق نباشند و این نکته در پرورش گیاهان دارویی حتی گیاهی مثل آلوئه ورا بسیار حائز اهمیت و تعیین کننده میزان سود و ضرر و حتی در صورت نداشتن تحقیق صحیح و انتخاب نادرست، موجب ورشکستگی تولیدکننده باشد! وقتی محدودیت‌های اقتصادی، مثل سرمایه اولیه و مقدار زمین موردنیاز را هم اضافه می‌کنید، ممکن است گزینه‌های شما محدودتر شود. در هر حال، آن چه اهمیت دارد، بررسی دقیق، حصول شناخت کافی درباره گیاه و الزامات کاشت، داشت و برداشت آن و سپس اقدام به سرمایه گذاری است.

به لیمو؛ درختچه پرسود

حتما حداقل یک بار چای به لیمو خورده اید یا این که درباره آن شنیده اید. مخصوصا آن که اکنون انواع چای کیسه‌ای آن نیز در بازار موجود است. البته این گیاه مصارف دیگری به عنوان دارو، طعم دهنده و... نیز دارد. این برگ خوش طعم از درختچه‌ای چندساله تولید می‌شود. به لیمو یک درختچه چندساله است که به وسیله قلمه تکثیر می‌شود. دوره بهره برداری از آن حدود ۱۰ سال بیان شده است. یعنی شما با خرید قلمه به لیمو و کاشت آن، تا حدود ۱۰ سال می‌توانید محصول برداشت کنید. موعد برداشت هم دو تا سه بار در سال است که در نیمه اول سال و نهایتا تا آبان ماه رخ می‌دهد.

بادرنجبویه؛ آرام بخش بی رقیب اروپایی

بادرنجبویه از بسیاری جهات شبیه به لیموست. خواص دارویی متنوعی دارد و به عنوان طعم دهنده، آرامش بخش و نوشیدنی هم استفاده می‌شود. منشأ اصلی آن را جنوب اروپا و شرق مدیترانه گفته اند و اکنون هم در کشور‌های اروپایی نظیر آلمان، هلند، چک، مجارستان و... در سطح وسیعی کشت می‌شود.

اسطوخودوس؛ مزرعه‌ای زیبا، گیاهی ارزشمند

منشأ اسطوخودوس را هم به اروپا نسبت می‌دهند. هم اکنون نیز این گیاه در سطوح وسیع، در برخی کشور‌های اروپایی کاشته می‌شود. درباره خواص دارویی گل این گیاه هم، نیازی به توضیح نیست. معمولا در مناطق دارای نور (تابش خورشید) بیشتر عملکرد مناسب تری دارد چرا که میزان اسانس گیاه بیشتر خواهد بود. گیاه عموما به سرما حساس نیست، اما اگر در فصل گل دهی یعنی بهار، سرمای شدید رخ دهد، سرمازدگی محصول دور از انتظار نخواهد بود. کاشت آن هم از طریق بذر انجام می‌شود، اما قلمه و ریشه گیری (قرار دادن ساقه در خاک به منظور ریشه دواندن) قابل انجام است.

توجه داشته باشید که گزینه های بالا مثال هایی از چندین گزینه ی پرفروش هستند و به این معنی نیست که فقط همین ها خوب هستند، ممکن است اقلیم شما مناسب هیچکدام از گزینه های معروف نباشد اما در مقابل بتوانید گیاهی را پرورش دهید که از گیاهان دارویی نامبرده هم سود بیشتری برایتان به ارمغان بیاورد.

مجوزهای لازم:

برای شروع کار باید مجوزهای لازم را از چند نهاد اخذ کرد. این گونه فعالیت ها چون رابطه مستقیمی با سلامت و تندرستی افراد جامعه دارند سختگیری بیشتری در این خصوص می شود. اگر سرمایه گذاران قصد داشته باشند به صورت صنعتی و انبوه تولید داشته باشند، باید از وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (معاونت غذا و دارو) و وزارت جهادکشاورزی مجوزهای لازم را دریافت کنند.

 ضمن اینکه گواهی و تاییدنامه هایی هم از سازمان های محیط زیست و اداره استاندارد باید دریافت شود.

اگر قرار به مشارکت با شرکت های دانش بنیان باشد باید تاییدیه معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری را هم ضمیمه کرد. ضمن اینـــکه برای تمدیــد گواهــینامه های ســاخت و بهره بــرداری در سررسیدآن به موقع تمدید شود.

ریسک ها و تهدیدها :

گیاهان دارویی همانطور که از اسمشان مشخص است باید عاری از آلودگی و آفت باشند تا ارزش دارویی، بهداشتی و خوراکی شان حفظ شود پس مهمترین نکته محافظت از بهداشت گیاه در زمان داشت، کاشت، داشت و برداشت است.

خام فروشی را باید بلای جان سرمایه های کشور دانست چون این رویکرد محدود به بازار نفت و معدن نشده و صنعت گیاهان دارویی را نیز دستخوش آسیب کرده است؛  ایران از لحاظ گونه های گیاهی یکی از غنی ترین کشورهای جهان به شمار می رود زیرا بیش از 8هزار گونه گیاهی در کشور شناسایی شده و کارشناسان معتقدند 2300 گونه آنها خواص دارویی دارد، اما در این بین فقط 100گونه گیاهی فرآوری و مابقی به صورت فله و با بسته بندی نامناسب به خارج صادر می شود. کشت و برداشت سنتی یکی دیگر از چالش هایی است که این بخش را تهدید می کند و موجب می شود تا مواد اولیه و اصلی مرغوبیت کافی نداشته باشد.

نبود استفاده از تکنولوژی روز و تجهیزات مناسب برای این کار از جمله ضعف های این بازار است.

اگر سود بیشتر میخواهید:

اگر به دنبال سود بیشتر هستید فراوری گیاهان دارویی را فراموش نکنید که نه تنها ارزش افزوده محصولاتتان را افزایش میدهد بلکه دردسرهای انبارداری بسیار کمتری نیز دارد و شما مجبور نمیشوید به دلیل شرایط سخت انبارداری بعضی از گیاهان دارویی، محصولتان را زیر قیمت بفروشید و متضرر شوید.

سرمایه مورد نیاز برای احداث یک واحد تولیدی در زمینه داروها و فرآورده های گیاهی بسیار هزینه بر است و به بیش از 2میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز دارد. البته برخی شرکت ها که در سال های قبل تاسیس شده اند با سرمایه کمتری شروع به کار کرده اند. فضای مورد نیاز برای این کار حداقل 500 مترمربع به اضافه انبار است.

بیشتر هزینه برای تهیه و تجهیز واحد تولیدی صرف می شود که یک خط تولید نوپا شکل بگیرد. البته باید در نظر داشت که فقط به تولید یک محصول اکتفا نشود چون به هیچ عنوان صرفه اقتصادی ندارد. بیشتر شرکت ها واحدهایی را زیرمجموعه خودشان دایر کرده اند که به عنوان تحت پوشش فعالیت می کنند. به این خاطر که بتوانند بخشی از نیازهای مالی را به این صورت تامین کنند.

در هر حال با توجه به سودآور بودن این محصولات و فرآورده های گیاهی دارویی، راه اندازی یک خط تولید نیاز به سرمایه کافی و تخصص شاغلان آن دارد. شاید برای حجم تولید کم و محدود با 200 یا 300 میلیون تومان هم بشود کار کرد ولی فقط برای تولید در فضای کوچک با حجم محدود است.

این نکات را فراموش نکنید:

*آمایش سرزمینی:

هرگیاه منطقه و شرایط اقلیمی خودش را میطلبد و ممکن است شما بتوانید مثلا در شیراز گیاهی را کشت کنید که مختص مناطق شمالی کشور است اما قطعا خواص و مواد موثر آن نمیتواند خیلی از معیارهای جهانی را در حوزه طب گیاهی تیک بزند پس حتما بعد از بررسی بازار، با مشاوران مجرب و با سواد مشورت کنید تا در مزرعه تان پربازده ترین گیاه را بکارید.

*آموزش:

 بدون آموزش عملی در مراکز حرفه ای و بدون کارآموزی در کنار استادان و با تجربه های این عرصه، کار را آغاز نکنید و مقالات و مطالب اینترنتی را سرلوحه قطعی تصمیماتتان قرار ندهید، این مقالات صرفا برای آشنایی کلی شما با حوزه های مختلف کسب و کار هستند.

تلاش کنید و در مسیر صحیح و منطقی قدم بردارید تا موفق شوید و ما را هم از موفقیتتان باخبر کنید تا با تهیه گزارش هم باعث انگیزه دیگران شوید و هم ما از رسیدن شما به اهدافتان خوشحال و پرانرژی تر شویم.